«От того, как будет чувствовать себя ребёнок, поднимаясь на первую ступеньку лестницы познания, что он будет переживать, зависит весь дальнейший путь к знаниям». В.А. Сухомлинский.
Праблема пераемнасці паміж дашкольнай і пачатковай адукацыяй актуальная ва ўсе часы.
Паняцце пераемнасці трактуецца шырока-як бесперапынны працэс выхавання і навучання дзіцяці, які мае агульныя і спецыфічныя мэты для кожнага ўзроставага перыяду, г.зн. – гэта сувязь паміж рознымі прыступкамі развіцця, сутнасць якой складаецца ў захаванні тых ці іншых элементаў цэлага або асобных характарыстык пры пераходзе да новага стану. І не выпадкова ў цяперашні час неабходнасць захавання пераемнасці і цэласнасці адукацыйнага асяроддзя адносіцца да ліку найважнейшых прыярытэтаў развіцця адукацыі ў Беларусі.
У якасці падстаў для ажыццяўлення пераемнасці дашкольнай і пачатковай школьнай адукацыі сёння вылучаюць:
Стан здароўя і фізічнае развіццё дзяцей.
Узровень развіцця іх пазнавальнай актыўнасці як неабходнага кампанента вучэбнай дзейнасці.
Разумовыя і маральныя здольнасці вучняў.
Сфарміраванасць іх творчага ўяўлення, як напрамка асобаснага і інтэлектуальнага развіцця.
Развіццё камунікатыўных уменняў, г.зн. умення мець зносіны з дарослымі і аднагодкамі.
Ключавым момантам у рэалізацыі пераемнасці з'яўляецца вызначэнне гатоўнасці дзіцяці да навучання ў школе. Пераходны перыяд ад дашкольнага да школьнага дзяцінства лічыцца найбольш складаным і ўразлівым.
Дасягненне псіхалагічнай гатоўнасці дзіцяці-дашкольніка да паступлення ў школу было і застаецца важнай практычнай задачай дзіцячага саду. Але ж ясна, што пераемнасць двух этапаў вучэбна-выхаваўчага працэсу – у дзіцячым садзе і школе – не зводзіцца, да псіхалагічнай і інтэлектуальнай гатоўнасці дзіцяці да навучання, і таму варта задумацца пра гатоўнасць самой псіхолага-педагагічнай навукі глыбока паглыбіцца ў працэсы, якія адбываюцца на стыку двух непарыўных звёнаў адукацыі. Нават беглы разгляд арганізацыі педагагічнага працэсу ў дзіцячым садзе і пачатковай школе, зместу і методыкі навучання і выхавання дазваляе ўбачыць істотныя адрозненні.
Для дзіцячага сада характэрны бытавы камфорт, сумесныя бытавая, гульнявая, пазнавальная дзейнасць, адносная адсутнасць абавязковага мінімуму засваення інфармацыі і ацэнкі ведаў у балах, нефармальныя зносіны з дарослым.
У пачатковай школе амаль уся арганізацыя педагагічнага працэсу нацэлена на засваенне ведаў; ролевыя пазіцыі настаўніка і вучня дакладна пазначаныя (першы вучыць, другі вучыцца), паспяховасць дзейнасці вучня ацэньваецца ў балах, нефармальныя зносіны настаўніка і вучня займаюць вельмі мала часу. З пераходам з "хатняй" атмасферы дзіцячага сада ў больш афіцыйную абстаноўку школы жыццё дзіцяці пачынае падпарадкоўвацца сістэме строгіх правілаў. Месца выхавальніка дзіцячага сада ў яго жыцці займае настаўнік, для якога галоўнай меркай сфарміраванасці асобы дзіцяці становяцца паслухмянасць і поспехі ў вучобе. Рэзка ўзрастаюць патрабаванні не толькі да інтэлектуальнай і пазнавальнай сфераў дзіцяці, але і да яго валявой сферы, здольнасці да самарэгуляцыі паводзінаў і т.д. паспяховасць праходжання дзецьмі гэтага гэтак складанага для іх перыяду большасць даследчыкаў бачаць у развіцці менавіта іх валявой і пазнавальнай актыўнасці.
Уяўляецца мэтазгодным разгледзець праблему пераходу дзіцяці з дзіцячага садка ў школу не з пункту гледжання яго падрыхтаванасці да гэтага кроку, а з пункту гледжання змены сацыяльнай пазіцыі дзіцяці ў выніку яго ўваходжання ў новую сацыяльную сераду на школьным этапе навучання.
Дашкольны і малодшы школьны ўзрост, як ніякі іншы, характарызуецца наймацнейшай залежнасцю ад уплыву дарослага. У адпаведнасці з гэтым, развіццё асобы дзіцяці на кожным новым для яго этапе ўключае тры фазы: адаптацыю, т. е. засваенне нормаў і спосабаў паводзін ва ўмовах ўзаемадзеяння з імі і дзяцей адзін з адным, індывідуалізацыю, т. е. імкненне дзіцяці вылучыцца сярод іншых дзяцей альбо пазітыўна ў розных відах самадзейнасці, альбо ў свавольствах і капрызах, у тым і іншым выпадку арыентаваных не столькі на ацэнку іншых дзяцей, колькі на настаўнікаў і выхавальнікаў; інтэграцыю, г.зн. узгадненне неасазнанага імкнення дашкольніка пазначыць сваімі дзеяннямі ўласную асобу з гатоўнасцю дарослых прыняць у ім толькі тое, што адпавядае грамадска абумоўленай і найважнейшай для іх задачы забеспячэння пераходу дзіцяці на новы этап грамадскага выхавання – у школу.
Выхавальнікі дзіцячага сада і настаўнікі пачатковай школы ўспрымаюцца дзіцем дашкольнага і малодшага школьнага ўзросту як дарослыя, ад якіх у значнай ступені залежыць яго ўваходжанне ў новую для яго сацыяльную супольнасць, і таму тыя і іншыя аднолькава высокарэферэнтныя для яго.
Ролевыя функцыі выхавальніка і настаўнікі пачатковай школы істотна адрозніваюцца. У іх розныя правы, абавязкі, прадпісаныя рознымі нарматыўнымі дакументамі (праграмамі, інструкцыямі і г.д.). Аднак, калі ад выхавальніка дзіцячага сада патрабуецца стварэнне ў групе камфортнай атмасферы цяпла і клопату, якая спрыяе фізічнаму, духоўнаму і маральнаму развіццю дзяцей; то ад настаўніка ў першую чаргу патрабуюць, каб навучэнцы асвоілі прадугледжаны праграмай матэрыял; для кантролю асваення выкарыстоўваецца сістэма адзнак. Але, выступаючы ў той ці іншай ролі, педагог з'яўляецца не толькі «штатнай адзінкай», але і чалавечай індывідуальнасцю, якая выклікае прыхільнасць непаўторным спектрам чалавечых якасцяў. Вядома і выхаванец дзіцячага сада, і вучань пачатковай школы ўспрымаюць педагога ў асноўным у адзінстве яго ролевых і асобасных якасцяў, але нават для іх асобу педагога непазбежна праступае праз любыя яго ролевыя дзеянні.
Па вызначэнні Д.Б. Эльконіна, дашкольны і малодшы школьны ўзрост – гэта адна эпоха чалавечага развіцця, названая «дзяцінствам». Выхавальнік і настаўнік пачатковых класаў гэтак жа маюць шмат агульнага, таму ў іх агульнае радавое імя – педагог. Праблема пераемнасці можа быць паспяхова вырашана пры цесным узаемадзеянні дзіцячага сада і школы. Выйграюць ад гэтага ўсе, асабліва дзеці. Дзеля дзяцей можна знайсці час, сілы і сродкі для вырашэння задачы пераемнасці.
Змястоўныя кампаненты пераемнасці:
Эмацыйны-улік спецыфікі эмацыйнай сферы асобы дзіцяці дашкольнага ўзросту, забеспячэнне эмацыйнай камфортнасці, як выхаванца, так і вучня ў працэсе навучання. Прыярытэт станоўчых эмоцый, пабудова працэсу навучання на аснове гуманістычнай педагогікі.
Дзейнасны-забеспячэнне сувязяў вядучых дзейнасцяў сумежных перыядаў, апора на актуальныя для дадзенага перыяду дзейнасці кампаненты, стварэння ўмоў для фарміравання перадумоў вядучай дзейнасці наступнага ўзроставага перыяду.
Змястоўны-правільнае суадносіны паміж непасрэднай адукацыйнай дзейнасцю па засваенні адукацыйных абласцей «Фзічнае развіццё», «Сацыяльна-маральнае і асобаснае развіццё», «Пазнавальнае развіццё», «Моўнае развіццё», «Эстэтычнае развіццё», усталяванне перспектыў у змесце навучання ад дашкольнага дзяцінства да пачатковай школы.
Камунікатыўны-улік асаблівасцяў зносін дзяцей старэйшага дашкольнага і малодшага школьнага ўзросту, забеспячэнне непасрэдных і кантактных зносін, з мэтай стварэння ўмоў для сацыялізацыі.
Педагагічны-пастаноўка ў цэнтр адукацыйнага працэсу дзіцяці, прасочванне сувязяў паміж ім і навакольным светам (дзіця і грамадства, прырода і дзіця, дзіця і іншыя людзі і т.д.), індывідуальны характар яго навучання і выхавання.
Напрамкі рэалізацыі пераемнасці:
1. Арганізацыйна-метадычнае забеспячэнне, праца з педагагічнымі кадрамі
2. Праца з дзецьмі
3. Праца з бацькамі
Арганізацыйна-метадычнае забеспячэнне, праца з педагагічнымі кадрамі можа ўключаць:
усталяванне дзелавога супрацоўніцтва паміж выхавальнікамі і настаўнікамі пачатковых класаў;
узаемнае азнаямленне настаўнікаў і выхавальнікаў дашкольнай адукацыі з задачамі адукацыйнай работы ўстановы дашкольнай адукацыі і пачатковай школы;
сумесныя педагагічныя саветы па пытаннях пераемнасці;
сумесныя пасяджэнні метадычных аб'яднанняў па пытаннях эфектыўнасці работы настаўнікаў і выхавальнікаў установы дашкольнай адукацыі па падрыхтоўцы дзяцей да навучання ў школе;
семінары-практыкумы;
узаеманаведванні заняткаў у дашкольных групах і ўрокаў у пачатковай школе (з наступным абмеркаваннем);
псіхолага-педагагічны кансіліум па выніках вывучэння сацыяльна-педагагічнай адаптацыі першакласнікаў;
вывучэнне вопыту выкарыстання варыятыўных формаў, метадаў і прыёмаў працы ў практыцы настаўнікаў і выхавальнікаў.
Праца з дзецьмі можа ўключаць:
арганізацыю адаптацыйных заняткаў з дзецьмі старшай групы ў рамках школы будучага першакласніка;
арганізацыя экскурсій па школе;
комплексныя заняткі па матывацыйнай гатоўнасці да навучання ў школе;
правядзенне прамежкавай і выніковай дыягностыкі з дзецьмі дашкольнага ўзросту, накіраваныя на вывучэнне пазнавальных і матывацыйна-валявых якасцей асобы;
сумеснае правядзенне святаў, спартыўных мерапрыемстваў.
Сістэма ўзаемадзеяння педагога і бацькоў можа ўключаць:
сумеснае правядзенне бацькоўскіх сходаў;
правядзенне Дзён адчыненых дзвярэй у школе "Давайце пазнаёмімся";
наведванне ўрокаў і адаптацыйных заняткаў бацькамі;
адкрытыя заняткі;
кансультацыі выхавальнікаў, настаўнікаў пачатковых класаў;
прыцягненне бацькоў да арганізацыі дзіцячых святаў, спартыўных спаборніцтваў.
Эфектыўныя ў працы з бацькамі розныя формы работы: кансультацыі на тэмы "Як падрыхтаваць дзіця да школы","Як ацаніць гатоўнасць да навучання будучых першакласнікаў" і інш., лекторыі ў рамках школы будучага першакласніка, бацькоўскія сходы "Паступленне ў школу - важная падзея ў жыцці сям'і", "Кампаненты псіхалагічнай гатоўнасці да навучання ў школе", "Распарадак дня першакласніка" і інш.
У заключэнні хочацца прывесці словы выдатнага педагога У.А. Сухамлінскага: «...школа не павінна ўносіць рэзкага пералому ў жыцці дзяцей. Хай, стаўшы вучнем, дзіця працягвае рабіць тое, што рабіў учора. Хай новае з'яўляецца ў яго жыцці паступова і не ашаламляе лавінай уражанняў»
